Ιστορικά Στοιχεία για τη Ζαγορά
Το Πήλιο και, κυρίως, η ανατολική του πλευρά, μνημονεύεται ως κατοικημένη περιοχή ήδη από τους μυθικούς χρόνους. Τα περισσότερα χωριά στην ανατολική πλευρά του Πηλίου ήταν αρχικά παραλιακά και οι κάτοικοί τους ασχολούνταν με τη ναυτιλία και την καλλιέργεια μικρής ακτίνας γης. Επειδή δε οι καλλιέργειες απέβαιναν στόχος ληστοπειρατών, οι κάτοικοι αναγκάζονταν να απομακρύνονται και να μετοικούν ακόμα υψηλότερα, κοντά σε μοναστήρια. Κατ’ αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε, κατά πάσα πιθανότητα, και το μεγαλύτερο και αξιολογότερο χωριό του Πηλίου, η Ζαγορά.
Ο πρώτος πυρήνας της σημερινής Ζαγοράς ήταν το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (ιδρύθηκε στα 1160 μ.Χ., ως κτίσμα των Χριστιανών αυτοκρατόρων, προικίστηκε με μεγάλη περιουσία, είχε πολλούς μοναχούς και επέζησε μέχρι τον Αύγουστο του 1887 οπότε καταστράφηκε από τυχαία πυρκαγιά). Γύρω απ’ το μοναστήρι λοιπόν έκτισαν τα σπίτια τους οι πρώτοι κάτοικοι της παλιάς Ζαγοράς, με την ονομασία Ζαγορά –Σωτήρα.
Η νέα Ζαγορά, με τρεις ακόμα συνοικίες (Άγιος Γεώργιος, Αγία Κυριακή, Αγία Παρασκευή), ήδη από τα τέλη του 16ου αιώνα, άρχισε να αναπτύσσεται γρήγορα. Η γεωργία και το εμπόριο άκμαζαν. Κατείχε τα σκήπτρα στη μεταξοπαραγωγή (25.000-30.000 οκάδες το χρόνο), με μέγιστες εξαγωγές στη Βενετία, Δαλματία, Γερμανία και άλλες περιοχές της Ευρώπης. Παράλληλα, αναπτύχθηκε και η εγχώρια βιομηχανία, καθώς μεγάλες ποσότητες μαλλιού εισάγονταν από διάφορες περιοχές της Ελλάδας (συγκεκριμένα η Λειβαδιά έδινε σχεδόν το σύνολο της παραγωγής της). Οι κάτοικοι, μαζί με ντόπιες ποσότητες, επεξεργάζονταν το μαλλί στα ξακουστά «αργαστήρια» και κατόπιν παρήγαγαν τις ονομαστές «καπότες της Ζαγοράς».
Για τη διεξαγωγή αυτού του εξαγωγικού και εισαγωγικού εμπορίου, ήταν φυσικό η Ζαγορά να αποκτήσει και αξιόλογο στόλο, τα περίφημα Ζαγοριανά καράβια, που αναφέρονται σε πάμπολλα ποιήματα και τραγούδια της Λαϊκής Μούσας. Τα καράβια, διασχίζοντας τη Μεσόγειο, μετέφεραν τα προϊόντα της κωμόπολης σε όλα τα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης, την Κωνσταντινούλπολη και τη Σμύρνη. Μ’αυτό τον τρόπο, δημιουργήθηκε στην Ανατολική πλευρά του Πηλίου ένα σπουδαιότατο και ακμαιότατο εμπορικό κέντρο.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Ζαγορά υπήρχαν δύο σχολεία. Το πρώτο, άγνωστο πότε ιδρύθηκε, λειτούργησε, με τη διδασκαλία των πρώτων («κοινών») γραμματων, σε κελλιά του μοναστηριού του Σωτήρος και ονομαζόταν, απλά, «Σχολείο». Το δεύτερο, που ονομάσθηκε «Ελληνομουσείο», ιδρύθηκε γύρω στα 1702 στο μοναστήρι του Αγίου Προδρόμου.
Στη Σχολή αυτή, γνωστή για τους διαπρεπείς δασκάλους και τους ονομαστούς μαθητές της, διδάσκονταν, εκτός από την ελληνική γλώσσα, και τα μαθηματικά, τα φυσικά, η αστρονομία, η γεωγραφία, η φιλοσοφία, η ιστορία και οι ξένες γλώσσες. Με τις φροντίδες του Οικουμενικού Πατριάρχου Καλλινίκου του Γ΄ που ανέδειξε η Ζαγορά, και τις δωρεές του Ιωάννου Πρίγκου, Ζαγοριανού εμπόρου εγκατεστημένου στο Άμστερνταμ, η Σχολή εμπλουτίστηκε με πολλά σπάνια και αξιόλογα βιβλία, απαραίτητα για τη λειτουργία της. Κατ’ αυτό τον τρόπο τέθηκαν οι βάσεις της Βιβλιοθήκης της Ζαγοράς, στην οποία συνεισέφεραν βιβλία και χρήματα και πολλοί άλλοι επώνυμοι Ζαγοριανοί. Επιπλέον, ανάμεσα σ’ αυτούς που σπούδασαν στη Σχολή συγκαταλέγονται ο Άνθιμος Γαζής, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Ρήγας Φεραίος, ο Φίλιππος Ιωάννου κ.ά..
Η Ζαγορά υπήρξε πατρίδα, τόσο κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας όσο και αργότερα, επιφανών ανδρών που διακρίθηκαν στα γράμματα, στις επιστήμες στο εμπόριο και στη φιλανθρωπία. Εκτός του Πατριάρχου Καλλινίκου του Γ, του αδελφού του Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Δημητριάδος-Ζαγοράς και του μεγάλου ευεργέτου της Ζαγοράς Ιωάννου Πρίγκου, πρέπει να αναφερθούν και οι: αδελφοί Ευστάθιος και Γεώργιος Λαπάται άρχοντες των ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας, Μωϋσής Κρήτσκης ιδρυτής του Κρητσκείου Σχολείου Ζαγοράς, Νικόλαος Κρήτσκης αντιναύαρχος του Ρωσικού στόλου και κληροδότης μεγάλου ποσού στην Ελληνική Κυβέρνηση για υποτροφίες μαθητών, Ιωάννης Δ. Κασσαβέτης ιδρυτής της Σχολής Θηλέων (Παρθεναγωγείου) της Ζαγοράς (πρώτου Παρθεναγωγείου στο Πήλιο), η πολεμική οικογένεια των οπλαρχηγών Μπασδέκη, ο Φίλιππος Ιωάννου γνωστός ως «ο από καθέδρας Έλλην Φιλόσοφος του 19ου αιώνος» καθηγητής Ελληνικών της βασίλισσας Αμαλίας και περισσότερα από σαράντα χρόνια καθηγητής της συστηματικής φιλοσοφίας στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, ο Νικόλαος Κωστής καθηγητής φαρμακολογίας και μαιευτικής στο ίδιο Πανεπιστήμιο και ιδιαίτερος γιατρός της Αμαλίας και του Όθωνος, ο Θεόδωρος Αφεντούλης καθηγητής φαρμακολογίας και μετέπειτα ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο Αλέξανδρος Πάντος ιδρυτής της Παντείου Σχολής και πολλοί άλλοι.
Ευεργέτες, όμως, και μάλιστα πολλοί εθνικοί, αναδείχθηκαν και από τους Ζαγοριανούς ξενητεμένους στην Αίγυπτο, ένα άλλο μεγάλο και λαμπρό κεφάλαιο της ιστορίας της Ζαγοράς. Φιλόπονοι, ακούραστοι, φιλοπρόοδοι, πρωτοστάτησαν κι αυτοί σε όλους τους τομείς, στις καλλιέργειες, στις βιομηχανίες, στο εμπόριο, στις επιστήμες, στα γράμματα, προσφέροντας ευεργεσίες όχι μόνον στην ιδιαίτερη πατρίδα τους αλλά και στο Ελληνικό κράτος γενικότερα.
Σήμερα η Ζαγορά έχει σημαντικότατη δραστηριότητα, κυρίως μέσα από την καλλιέργεια του περίφημου Ζαγοριανού μήλου. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός της, ένας από τους πρώτους συνεταιρισμούς της Ελλάδος (έτος ίδρυσης 1916) και πρότυπος από το 1982, είναι ο κύριος συντελεστής της σημερινής άνθησης.
Η φυσική ομορφιά του τόπου, επίσης, που παρά τις αναπτυσσόμενες τουριστικές δραστηριότητες έχει μείνει σχεδόν άθικτη και ο
μοναδικός συνδυασμός βουνού και θάλασσας, καθιστούν την Ζαγορά ένα από τα ομορφότερα θέρετρα της Ελλάδος.
κείμενο: Βασίλης Αγιοπετρίτης